ไกรทอง ชาละวัน

ณ ถ้ำทอง ซึ่งเป็นที่อยู่ของจระเข้ ในนั้นมีลูกแก้ววิเศษที่ส่องแสงดุจเวลากลางวัน และเมื่อจระเข้ย่างกรายเข้ามาในถ้ำนี้ ก็จะกลายร่างเป็นมนุษย์ทันที

ท้าวรำไพ จระเข้เฒ่าผู้ทรงศีลและไม่กินเนื้อ มีบุตรชื่อ ท้าวโคจร และมีหลานชื่อ ชาละวัน วันหนึ่ง ท้าวโคจรเกิดทะเลาะวิวาทเพื่อแย่งชิงความเป็นใหญ่กับท้าวพันตาและพญาพันวัง ทั้งสามต่อสู้กันอย่างดุเดือด จนสุดท้ายก็จบชีวิต

เพียงผู้เดียว และได้จระเข้สาวสองตัว คือ วิมาลา กับ เลื่อมลายวรรณ มาเป็นภรรยา และด้วยความลุ่มหลงในอำนาจ ชาละวันผู้มีนิสัยดุร้าย และต้องการกินเนื้อมนุษย์ จึงออกล่าเหยื่อด้วยความโหดเหี้ยมจนสร้างความวุ่นวายไปทั่วเมือง

ณ เมืองพิจิตร มีพี่น้องสาวสวยคู่หนึ่ง คือ พี่ตะเภาแก้ว และน้องตะเภาทอง ทั้งสองเป็นบุตรของเศรษฐีผู้มั่งคั่งในเมืองนี้ วันหนึ่งทั้งสองลงไปเล่นน้ำในคลองหน้าบ้าน กับบ่าวไพร่อีกหลายคน ระหว่างนั้นเอง เจ้าชาละวัน ซึ่งกลายร่างเป็นจระเข้อันธพาลก็ผ่านมาพบเจอนางตะเภาทองพอดี ชาละวันเกิดความลุ่มหลงในรูปของตะเภาทอง จึงคาบเอาตัวนางดำดิ่งลงไปยังถ้ำทองด้วยความหึกเหิมลำพอง

เมื่อนางตะเภาทองฟื้นขึ้นมา ก็ต้องตกตะลึงกับความสวยงามถ้ำ และแปลกใจที่ได้เห็นพญาชาละวันกลายร่างเป็นชายรูปงาม แต่นางตะเภาทองก็ไม่ได้สนใจในความงามของชาละวันแต่อย่างใด จนทำให้ชาละวันต้องใช้เวทมนตร์สะกดให้นางหลงรักและยอมเป็นภรรยา

เมื่อนางวิมาลา และเลื่อมลายวรรณ ผู้เป็นภรรยารู้เข้า ก็เกิดความหึงหวงและไม่พอใจ แต่ก็ไม่อาจห้ามสามีได้ ฝ่ายท่านเศรษฐีก็เสียใจมากที่บุตรสาวของตนหายตัวไป และออกประกาศว่า หากใครพบศพนางตะเภาทอง และสามารถปราบจระเข้ร้ายตัวนี้ได้ จะมอบสมบัติของตนเองให้ครึ่งหนึ่ง และที่สำคัญจะยกนางตะเภาแก้วให้แต่งงานด้วย

เมื่อข่าวนี้รู้ถึงหูของไกรทอง หนุ่มรูปงามจากเมืองนนทบุรี ซึ่งมีวิชาการปราบจระเข้ติดตัวมาจากอาจารย์คง ไกรทองจึงอาสาสมัครมาปราบเจ้าจระเข้ร้ายตัวนี้

ก่อนหน้านั้นเอง เจ้าชาละวันได้ฝันว่า เกิดไฟลุกไหม้และน้ำท่วมทะลักเข้าถ้ำ ทั้งยังเกิดแผ่นดินไหวแปรปรวน ทันใดนั้นเอง ก็ปรากฏร่างเทวดามาฟันคอของตนจนขาดกระเด็น ชาละวันเกิดความกังวลเป็นอย่างมาก จึงได้นำความฝันไปเล่าให้ปู่ท้าวรำไพฟัง ด้วยเหตุนี้เอง เจ้าชาละวันจึงต้องจำศีลอยู่ในถ้ำนาน 7 วัน เพราะหากออกไปนอกถ้ำอาจจะพบกับภัยพิบัติร้ายจนถึงแก่ชีวิต

รุ่งเช้า ไกรทองเริ่มตั้งพิธีบวงสรวงพร้อมร่ายคาถาจนทำให้เจ้าชาละวันเกิดอาการร้อนลุ่มจนต้องออกมาจากถ้ำ เพื่อขึ้นมาต่อสู้กับไกรทอง ไกรทองกระโดดขึ้นบนหลังจระเข้และใช้หอกสัตตโลหะแทงลงไปที่ตัวของชาละวัน อาคมของเขี้ยวเพชรจึงเสื่อมลง และทำให้เจ้าชาละวันบาดเจ็บสาหัสจนต้องหนีกลับไปที่ถ้ำ

ไกรทองไม่ลดละความพยายาม จึงใช้เทียนระเบิดน้ำตามไปต่อสู้กับชาละวันต่อในถ้ำบาดาล ระหว่างทางก็ได้พบ กับนางวิมาลา และเกี้ยวพาราสีจนนางใจอ่อนยอมเป็นชู้ ไกรทองตามมาต่อสู้กับเจ้าชาละวันต่อในถ้ำ จนท้ายที่สุดเจ้าชาละวันก็เสียท่าและถูกแทงจนสิ้นใจตาย กลายเปลี่ยนเป็นจระเข้ยักษ์นอนตายอยู่กลางถ้ำทอง

ไกรทองได้พานางตะเภาทองกลับขึ้นมาบนโลกมนุษย์ดังเดิม เมื่อเศรษฐีได้เจอลูกสาวอีกครั้งก็ดีใจมากที่ลูกสาวของตนยังมีชีวิตอยู่ เศรษฐีได้จัดงานแต่งงานให้แก่ไกรทองและนางตะเภาแก้ว พร้อมมอบสมบัติให้ครึ่งหนึ่งตามสัญญา แถมยังให้นางตะเภาทองเป็นภรรยาเพิ่มไปด้วยอีกคน

แต่ถึงกระนั้น ใจของไกรทองก็ยังไม่ลืมนางวิมาลา จึงแอบกลับไปหาเพื่ออยู่กินด้วยกัน พร้อมทำพิธีให้นางยังคงเป็นมนุษย์ได้แม้อยู่นอกถ้ำทอง

นางตะเภาแก้วและนางตะเภาทอง จับได้ว่าสามีของตนแอบไปมาหาสู่นางจระเข้ จึงพากันไปเอาเรื่องจนนางวิมาลาทนไม่ไหว และหนีกลับถ้ำทองไปในที่สุด ไกรทองจึงต้องอำลาจากนางวิมาลาด้วยใจอาวรณ์ และกลับมาอยู่กับภรรยาทั้งสองดังเดิม